A dama e o pastor foi o primeiro romance tradicional conservado pola escrita: en 1421 o estudante mallorquín Jaume de Olesa, que residía en Italia, copiou xunto a outras poesías en catalán este romance en castelán con alguns catalanismos. Trátase dunha pastorela ao revés; ou sexa, das suxestións amorosas da dama ao pastor, que as rexeita unha tras outra.